Metoda realizmu socjalistycznego w operze Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego

Wprowadzenie metody realizmu socjalistycznego do twórczości muzycznej w Polsce w latach 50. ubiegłego stulecia, traktowane przez polityków jako jeden z kolejnych etapów budowania spo- łeczeństwa socjalistycznego – wyzwolonego z konfliktów klasowych, implikowało praktyczne roz- wiązania w zakresie warsztatu kompozytorskiego. Od kompozytorów oczekiwano: 1) przewartościowania hierarchii gatunków i form muzycznych (oparcia twórczości na formach wokalnych i programowych oraz formach muzyki użytkowej); 2) wykorzystania (w warstwie słownej lub programowej) aktualnej tematyki, wspierającej proces kształtowania nowego ustroju; 3) nawiązania w utworach do tradycji narodowej i europejskiej (z wyłączeniem elementów tradycji XIX-wiecznej) oraz polskiej muzyki ludowej. Opera Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego była pierwszym dziełem operowym skomponowa- nym w Polsce po roku 1945. Jej twórcy zostali odznaczeni – w roku 1951 – Nagrodą Państwową I stopnia. Prapremiera dzieła, która odbyła się we Wrocławiu, oraz kolejne przedstawienia w War- szawie, Krakowie, Poznaniu, Moskwie i Dreźnie zostały entuzjastycznie przyjęte przez słuchaczy i krytyków muzycznych. Utwór przedstawiano jako wzór realizacji w twórczości muzycznej w Pol- sce metody realizmu socjalistycznego. Równocześnie wskazywano na wysokie walory artystyczne oraz dużą atrakcyjność widowiskową dzieła. Artykuł stanowi próbę opisania opery w kontekście polityki kulturalnej w Polsce w latach 1945– 1956. Analiza dzieła wynika z przyjęcia założeń rosyjskiego narodowego dramatu muzycznego i obejmuje: fabułę opery – ze wskazaniem na źródła konfliktów, głównego bohatera, formę drama- tyczno-muzyczną, elementy operowe, melodykę i harmonikę, teksty oraz motywy przewodnie. Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że realizacja wytycznych zgłaszanych kompozytorom przez polityków, działaczy partyjnych, odbywa się w analizowanym dziele na trzech poziomach: dramaturgicznym, językowym i muzycznym. Opera Bunt żaków stanowi swego rodzaju odpowiedź jej twórców (kompozytora i ...