Yahudilik’te ‘Tikkun Olam: Dünyayı Tamir Etme’ Kavramı Üzerine Bir Araştırma ; A Survey on the Concept of ‘Tikkun olam: Repairing the World’ in Judaism

İbranice bir terkip olan tikkunolam, dünyayı tamir etmek, onarmak ya da iyileştirmek gibi anlamlaragelmektedir. Günümüzde bu ifade, özellikle Amerikan liberal Yahudi kanattarafından aktivizm, siyasi katılım ve sosyal adalet çağrı ve çabalarındanhayır hasenat işlerine, çevre sorunlarından sağlıklı beslenmeye kadar varangeniş bir alanda slogan olarak kullanılmaktadır. Yahudi dini günlerine veYahudi tandanslı toplantılara katılan Amerikan başkanları da konuşmalarında tikkun olamı İbranice aslıyla zikredip,bunun Yahudiliğin özünde bulunan, Yahudi geleneği ve düşüncesinde önemli yertutan dini bir kural ve/veya vecibe olduğunu dillendirmektedirler. Ancak,terkibin geçtiği dini literatürdeki bağlamlarına bakıldığında, net birtanımlamada bulunmak zor olsa da modern/moda kullanım alan ve anlamlarınıyansıtmadığı görülmektedir. Zaten geleneği temsil iddiasındaki RabbinikYahudilik ve onun günümüzdeki uzantısı olan Ortodoks Yahudilikte tikkun olam görmezden gelinen hatta reddedilen bir terimdir. Bu durumterimin Amerika ve İsrail’deki kullanım ve yaygınlık oranlarında dagörülmektedir. Dolayısıyla bu makalede, özellikle Mişna’daki kaidelerdenhareketle tikkun olam terkibinindini-hukuki bağlam ve muhtemel anlamları, Yahudi litürjisinde tikkun olam kavramı ve kastettiği anlam ile mistik Yahudilikteki tikkun anlayışı ortaya konulacak,ibarenin modern dönemdeki gelişimi, değişim ve dönüşümü gösterilecektir.Özet: Son yıllarda ve özellikle Amerika’da, İbranicebir terkip olan tikkun olam,aktivizm, siyasi katılım, sosyal adalet, her tür hayırseverlik faaliyeti, çevresorunları, terörle mücadele ve sağlıklı beslenme gibi geniş bir alanda sloganolarak kullanılmaktadır. Terkibin bu denli yaygınlık kazanmasında ibareninliteral anlamıyla ele alınması ve taşıdığı belirsizlik başat rol oynamıştır.Dolayısıyla bu makale çalışması tikkun olam kavramının Yahudi diniliteratüründeki yeri ile modern dönemdeki değişim ve dönüşümünü ortaya koymayıamaçlamaktadır. Kelimesi kelimesine tikkun olam,dünyayı onarmak, tamir etmek ya da iyileştirmek gibi anlamlara gelmektedir.Ancak bu terkibin dini literatürdeki bağlamlarına bakıldığında ne anlam ifadeettiğini net bir şekilde ortaya koymak zordur. Zira süreç içerisinde kimileri tikkun olamı muayyen fıkhi hükümlerin tebdiline yönelik hukuki bir gerekçeolarak ele almış, kimileri ona mesihî döneme yönelik eskatolojik bir anlamyüklemiş, kimileri de mistik bağlamıyla okumuştur. Yahudi dini literatüründe tikkunolam ilk kez Mişna’nın Gittin risalesinde evlenme, boşanma, kölelik, esaretvb. konulara dair verilen bir hükmün gerekçesi olarak basitçe “tikkun olamdan dolayı” şeklinde geçmektedir.Zikredilen konular bağlamında bu kavrama “dünyayı tamir etmek, düzenlemek,iyileştirmek, değiştirmek; topluma çeki düzen vermek, toplumu geliştirmek,toplum düzenini korumak ya da kamu yararını gözetmek” gibi birbiriylebağlantılı muhtelif anlamlar verilmiştir. Doğrusu bu mevzuların gerekçesiolarak tikkun olamın kadının medenidurumunu netleştirme, Yahudi toplumundan esir kaçırmayı önleme ya da ekonomikkaygılar ve kölelerin yasal statüsünü belirleme gibi bireysel ve toplumsalmaslahatları öne alan hukuki bir gerekçe olduğu daha olası görülmektedir.Tikkun olam ibaresinin geçtiği bir diğer kaynak ise aleynu duasıdır. Ancak aleynu duasında tikkun olam Tevrat’ın ve halakanıngözetilip yerine getirilmesi şartına bağlı olarak Tanrı’nın krallığındagerçekleşmesi beklenen bir duruma işaret etmektedir. Dolayısıyla aleynu duasında tikkun olam, güncel kullanım alan ve anlamlarında olduğu gibidünyanın sosyo-politik ve ekolojik kaygılarını değil, Tanrı’nın egemenliğineolan arzuyu, diğer bir ifadeyle mesihî tasavvura işaret eden eskatolojik birbeklentiyi dile getirmektedir.Modern tikkun olam düşüncesiYahudi mistik hareket Kabala ile de özdeşleştirilmektedir. Ancak Kabala’da tikkun, içinde yaşadığımız dünyanınsosyo-politik vb. koşullarının iyileştirilmesi ile değil, Tanrısal alemin(sefirot) tamiri ile ilgili bir kavramdır. Daha doğrusu Kabalistler için tikkun insan merkezli değil Tanrımerkezli bir faaliyettir. Bunu gerçekleştirmek için de kişinin Tora çalışmalarıyapıp emirleri yerine getirmesi, asketik uygulamalara yönelip manevi, ahlakiruhsal bir rehabilitasyon sürecine girmesi (tikkunha-nefeş) gerekmektedir.Tikkun olam teriminin Amerikan siyasi ve sosyal hayatındabelli bir yer edinmesi aşama aşama gelişen bir durumdur. Tikkun olam kavramı Amerika’da ilk defa California’da BrandeisCamp Institute’un kurucusu Shlomo Bardin tarafından 1950’lerde kullanılmıştır. Bardin, aleynu duasının ve özellikle bu duadageçen ve genellikle “Tanrı’nın hükümranlığı altında dünyanın mükemmel halegetirileceği vakit” şeklinde tercüme edilen le-takken olam be-malhut şadday ifadesinin Yahudilerin mükemmel birdünya düzeni için çalışması yükümlülüğüne işaret ettiğini ileri sürmüştür.Tikkun olam kavramının çağdaş kullanım alanına girmesiise Reformist ve Muhafazakâr (conservative) Yahudi grupların XX. yüzyılınikinci yarısında başlattıkları sosyal adalet ve hayır işleri gibi programlarabunu isim olarak seçmesiyle olmuştur. Örneğin 1970’lerde Muhafazakâr hareketinulusal gençlik kuruluşu olan Birleşik Sinagog Gençlik (United Synagogue Youth) tikkun olamifadesini benimsemiş ve “manevi köprüler inşa etme” (Building SpiritualBridges) başlığı altında topladığı sosyal eylem programlarını “tikkun olam” olarak değiştirmiştir.Bugün de aynı kuruluş bütün sosyal faaliyetlerini ve hayır hasenat (tsedaka)işlerini tikkun olam projesiüzerinden yürütmektedir. 1970’lerin sonunda ise tekamülcü (progressive) dini ve sosyal değerlerişiar edinen bir kuruluş olan New Jewish Agenda (NJA) ideolojisinin özünü tikkun olam sloganıyla tanımlamıştır.1986 yılına gelindiğinde ise Michael Lerner kurduğu ve genel yayınyönetmenliğini üstlendiği sol eğilimli liberal bir yayına Yahudiliğin özünüyansıttığı iddiasıyla Tikkun isminivermiş ve terimin şöhret bulup günümüz kullanım anlamı kazanmasında çok önemlibir rol oynamıştır. Reformist Yahudiliğin 1999 yılında topladığı Pittsburgh Platformu’nda da,Yahudi toplumu dışında kalanlar ve Tanrı’nın bütün yaratıklarıyla olanmünasebetlerde en yüksek ahlaki emirlerin yerine getirilmesi Tevrat’ın dünyayahakim kılınması için gerekli görülmüş ve Tanrı’yla birlikte dünyanın tamiredilmesinin (tikkun olam) mesihiçağın gelişini hızlandıracağı ifade edilmiştir. Burada Reformist hareketin tikkun anlayışı Yahudi toplumu dışını dakapsayan bir evrenselliğe doğru bir evrilmiştir.Son yirmi yıldır halef-selef Amerikan başkanları da katıldıkları Yahudidini günlerinde ve Yahudi meclislerinde tikkunolamı İbranice aslıyla zikredip, bunun Yahudiliğin özünde bulunan, Yahudigeleneği ve düşüncesinde merkezî yer tutan bir prensip olduğunu dillendiripbilinirlik ve kullanışlılığına katkı vermektedir.Öte yandan bu terim Rabbinik Yahudilikte önemli ya da merkezi bir yere desahip olmadığı gibi, onun günümüzdeki uzantısı konumundaki Ortodoks çevrelercede görmezden gelinmektedir. Zaten güncel kullanıma ve dünya gündemine liberalkanat içerisinde sayılan Reformist, Muhafazakâr ve Yeniden Yapılanmacı AmerikanYahudileri tarafından sokulmuştur. Dolayısıyla tikkun olamın Amerika’daki Yahudi olmayanlar arasındaki bilinirliğiİsrail’deki Yahudilerden daha fazladır. Ortodoks öğretinin hâkim olduğu veşekillendirdiği İsrail’de de tikkun olambir batı değeri olarak görülmüş ve yok sayılmıştır. ; The Hebrew phrase tikkun olam means repairing, mendingor healing the world. Today, the phrase tikkun olam, particularly in liberalJewish American circles, has become a slogan for a diverse range of topics suchas activism, political participation, call and pursuit of social justice,charities, environmental issues and healthy nutrition. Moreover, the presidents of the United States who attend Jewish religious daysand Jewish ceremonies state the tikkun olam in its Hebrew origin, pointing outits origin embedded in the Judaism and a religious rule and/or an obligationthat is important in Jewish tradition and thought. Nevertheless, when we lookat the context of religious literature in which the phrase is used, it is seenthat, although it is difficult to make a clear definition, it does not reflectmodern/widespread uses and their meanings. Furthermore, tikkun olam is anignored and even rejected concept by the Rabbinic Judaism which claims torepresent the tradition and its current representative Orthodox Judaism. Thisfact is also seen in the usage and prevalence of the term in the U.S. andIsrael. Thus, in this article, especially with reference to the norms ofMishnah, the religious-juristicial contexts and possible meanings of the phraseof tikkun olam, the notion of tikkun olam in Jewish liturgy and its implied meaning and the Kabbalisticunderstanding of tikkun will be presented, the development, changing andconversion of the phrase in modern age and its contemporary usage areas andreinterpretations will be demonstrated.Summary: Recently and especially in the U.S., the Hebrew phrase tikkun olam are used as a slogan in a widespread manner such as foractivism, political participation, social justice, all kinds of charities,environmental issues, counter terrorism and healthy nutrition. Such a commonusage of the phrase is largely the result of its literal meaning and ambiguity.Hence, this article aims to explore the place of the concept of tikkun olam in Jewish religious literature and its variations and semanticchanges. Tikkun olam, literally means the repairing, mending or healing the world.However, regarding its religious context, it is difficult to determine what itmeans accurately. In time, some has used the tikkun olam as alegislative justification for changing specific laws, some has attributed to itan eschatological meaning which indicates to the mesianic age, and some hasdicussed it in the context of mystical sense. Thefirst usage of the phrase of tikkun olam in the Jewish religious literaturewas simply in the form of “because of tikkun olam” in Gittin epistle, atractate of Mishnah and Talmud. Here, the phrase was used as a reason of ajudgment concerning to the subjects of marriage, divorcement, slavery,captivity etc. In the context of these subjects tikkun olam indicates tothe similar meanings like “repairing, organizing, healing, changing the world;regulating and improving the society, maintaining the social order, andprioritizing the common good. In fact, the concept of tikkun olam as thereason of the judgements in these matters is likely related to a juridicalreason that intends to ensure the personal and public welfare such asclarifying the marital status of woman, to prevent the capture and seizure fromJewish society, and to deal with economy and identification of juridical statusof the slaves.Theother reference to tikkun olam appears in the second part of the aleinu prayer. However, the notion of tikkun olam in the aleinu prayerrefers to a situation that happens in God’s Kingdom if Torah and halakhah arefollowed carefully. Hence, the aleinuprayer’s tikkun olam points out eschatological expectation which desires amessianic age, but not the socio-political and ecological concerns of the worldas in the current fields and meanings.Themodern idea of tikkun olam is also associated with the Jewishmystical movement, Kabbalah. Nonetheless, the concept of tikkun in Kabbalah is not a concept related to the socio-politicalcircumstances of the world where we live in, but it is related to the restoringof the divine world. In order to restoring the divine world, human shouldfulfill the commands by studying Torah and have a spiritual and moralrehabilitation process by engaging in ascetic practices.The useof the phrase of tikkun olam gradually progress in thesocio-political life of the U.S. The first use of the expression of tikkun olam in the U.S. was in the 1950’s by Shlomo Bardin, the founder ofthe Brandeis Camp Institute in California. Bardin asserted that the Aleinu prayer was the mostimportant expression of Jewish values, particularly the expression “le-taken olam be-malchut shaddai” thatis typically translated as “when the world shall be perfected under the reignof the God.” Bardin suggested that these words referred to the obligation ofJews to work for a more perfect world. Theconcept of tikkun olam entered contemporary usage by theway of its being preferred as a name to those such as social justice andcharity programmes which was launched by the Reformist and Conservative groupsin the second half of the twentieth century. In 1970s, United Synagogue Youthwhich is the national youth foundation of the conservative movement adopted theexpression of tikkun olam and changed the title of its socialaction programs from “Building Spiritual Bridges” to “TikkunOlam.” Nowadays, United Synagogue Youth proceeds all of its socialactivities and tzedakah programs through the tikkun olam project.By theend of 1970’s, New Jewish Agenda, an organization devoted itself to thereligious and social values, acknowledged the slogan of “Tikkun Olam” as thespirit of its ideology. In 1986, Michael Lerner entitled a left-orientedliberal publication with the concept of Tikkun by claiming that thisconcept represented the origin of Judaism, and he take an important role onmaking the concept have a prevalence.PittsburghPlatform organized in 1999 by the Reformist Jewish Movement emphasized thatpeople must perform the most significant moral principles in the relationshipswith all non-Jewish people and all other creatures. This platform also statedthat making the world a better place with the help of God would quicken theupcoming the messianic age. The tikkun understanding of the Reformist movement evolvedto more universal realm by embracing the non-Jewish people, as well. Overthe last two decades, successive presidents of the U.S. who attended in theceremonies of Jewish religious days and Jewish assemblages have contributed tothe prevalence and usefulness of tikkun olam by mentioning the phrase oftikkun olam in Hebrew, expressing that this is an essential principle ofJudaism and addressing that this has a central role in Jewish tradition andthought. On theother hand, this concept does not have an important or a central place inRabbinic Judaism and even in Orthodox Jewish communities which are the currentrepresentatives of Rabbinic Judaism. Moreover, Reformist, Conservative, andReconstructionist American Jews who are considered on the liberal side of thepolitics has put the concept on thecurrent use and the world’s agenda. Thus, the phrase of the tikkun olam is more popular in non-Judaic milieux in the U.S. than theJews in Israel. In Israel where the Orthodox doctrine is dominated and shapedthe people, tikkun olam is regarded as a western value andis ignored.