The Vilayet of Shkodra in the First Balkan War (1912-1913): (From the perspective of Ottoman historians and archives) ; Vilajeti i Shkodrës në Luftën e Parë Ballkanike (1912-1913): (Në këndvështrimin e historianëve dhe arkivave Osmane)

Shkodra është një ndër pikat më kryesore strategjike në Ballkan. Në shekujt XI-XIII Shkodra (Scutari) ishte zonë e dominuar midis Bizantit dhe principatës serbe të Zetës. Në vitet 1360-1393 ajo u bë qendra e Principatës së Balshajve. Në vitin 1396, Gjergj Strazimir Balsha ua dorëzoi qytetin venecianëve të cilët e fortifikuan qytetin dhe e mbajtën nën kontroll deri në vitin 1479. Për shkak të vendndodhjes së saj gjeografike, Shkodra ishte e vështirë të sundohej dhe osmanët mundën ta vendosnin kontrollin e plotë në rajon vetëm një shekull pas kalimit të tyre të parë në Rumeli. Fatih Sulltan Mehmeti pasi mori Shkodrën në vitin 1479, praktikisht arriti vendosjen e sundimit osman në të gjithë Shqipërinë e më gjerë. Osmanët e morën Shkodrën vetëm me një marrëveshje që bënë me venecianët. Sipas kushteve të traktatit, një pjesë e banorëve kishin evakuuar qytetin dhe kishin emigruar në territoret veneciane. Vilajeti, pasi hyri nën sundimin osman, u shndërrua në një qendër të rëndësishme administrative dhe kulturore nën këtë administratë. Sipas regjistrit Tahrir të vitit 1485, kishte disa qindra ushtarë në kala dhe gjithashtu një popullësi civile prej 97 shtëpish (rreth 450-500 njerëz), njëzet e shtatë prej tyre myslimanë. Emrat e këtyre xhamive janë regjistruar në “Defterin e Regjistrimeve të Xhamive në Rumeli” të vitit 1637, dhe pjesërisht në regjistrat osmanë të shekullit XVI. Shkodrës, si qyteti më i rëndësishem shqiptar deri në vitin 1912 edhe pse ka qënë nën sundimin Osman, Porta e Lartë ia ka lejuar të ketë karakteristika dhe privilegje të ndryshme si në aspektin administrativ ashtu edhe në atë ligjor. Në sajë të kësaj me gjithë dallimet lokale, besnikëria e shqiptarëve të këtij vilajeti ndaj Portës së Lartë (me disa përjashtime të vogla) është ruajtur deri në fund. Sundimi Osman në Shkodër mori fund në një mënyrë dramatike në Luftërat Ballkanike (1912-1913). Rrethimi i Shkodrës dhe masakrat që bënë ushtritë aleate serbo-malazeze në Luftën e Parë Ballkanike, jeton ende në kujtesën e shqiptarëve.